ترامپ با خروج از برجام، ایران را بر خلاف تعهد آمریکا و سازمان ملل تحریم حد اکثری کرد و دیگر کشورها را هم تهدید کرد که اگر با ایران رابطه اقتصادی داشته باشند، تحریم خواهد کرد. هدف اصلی اش اجبار ایران به بستن یک معاهده ترکمانچای دیگر بود ولی بعد از دو سال فشار بر ملت، نتیجه اش چه شد؟ قرارداد 25 ساله راهبردی با چین که خیلی ها ترکمانچای میدانند
احمدی‌نژاد رئیس‌جمهوری سابق ایران و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام روز شنبه هفتم تیر ۱۳۹۹ در یک سخنرانی در استان گیلان مدعی شد: «دولت ایران مخفیانه در حال امضای قراردادی ۲۵ ساله با یک دولت خارجی است.» او گفت: «هر قراردادی که مخفیانه و بدون درنظر گرفتن خواست و اراده ملت ایران با طرف‌های خارجی منعقد شود و برخلاف منافع کشور و ملت باشد، معتبر نیست و ملت ایران آن را به رسمیت نخواهد شناخت.» به گفته احمدی‌نژاد، نه نمایندگان مجلس و نه هیچ‌کس دیگر از جزئیات این قرارداد خبری ندارند. احمدی‌نژاد خطاب به دولت گفت: «مگر شما مالک کشور هستید که بدون اطلاع ملت و از کیسه ملت به دیگران می‌بخشید.»
پیش از اظهارات احمدی‌نژاد، رسانه‌ها از تصویب پیش‌نویس توافقنامه‌ای بین ایران و چین در هیات دولت خبر داده بودند. خبرگزاری تابناک روز ۳ تیر ۱۳۹۹ در این خصوص نوشته بود: «هیات دولت روز دوشنبه به ریاست روحانی، رئیس‌جمهوری پیش‌نویس نهایی برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های جامع ایران و چین را بررسی و تایید کرد. در این نشست به وزارت خارجه ماموریت داده شد که طی مذاکرات نهایی با طرف چینی، بر اساس منافع متقابل بلندمدت، این برنامه را به امضای طرفین برساند.»
- برای اولین بار صحبت از توافق ۲۵ ساله کی مطرح شده است؟
خامنه‌ای پنج سال پیش در دیدار با شی جین پینگ، رئیس‌جمهوری خلق چین از «توافق ایران و چین برای روابط استراتژیک ۲۵ ساله» صحبت کرده بود. این دیدار ۱۱ روز پیش از توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ در تاریخ ۱۱ تیر برگزار شده بود.
- آیا متنی رسمی از توافق جامع ایران و چین منتشر شده است؟
سند توافقنامه جامع روابط استراتژیک ۲۵ ساله ایران- چین منتشر نشده است. اما متن توافقنامه جامع مشترک همکاری‌های استراتژیک ایران و چین ۴ سال و نیم قبل به زبان انگلیسی در وب‌سایت رسمی رئیس‌جمهوی ایران منتشر شده است, تاریخ انتشار این متن ۲۳ ژانویه ۲۰۱۶، حدود ۶ ما پس از سفر رئیس‌جمهوری چین به ایران است, در این متن اعداد و ارقام و جزئیاتی از این توافق ذکر نشده و صرفا به کلیات بسنده شده است. زمینه کلیات این توافق در متن منتشر شده «سیاسی»، «همکاری اجرایی»، «انسانی و فرهنگی»، «قضایی، امنیتی و دفاعی» و «منطقه‌ای و بین‌المللی» اعلام شده است, در آن گفته شده دو طرف درباره تدوین نهایی سند توافق جامع ۲۵ ساله بحث و تبادل نظر خواهند کرد.
- آیا جزئیات تازه‌ای از این سند در دست است؟
هنوز خیر، به گفته حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران پیش‌نویس نهایی برنامه ۲۵ساله همکاری‌های جامع ایران و چین در جلسه روز اول ۱۳۹۹ هیات دولت تایید شده است، در فهرست مصوبات هیات دولت در سایت رسمی کابینه اثری از مصوبه‌ای با این مضمون به چشم نمی‌خورد.
- آیا قرارداد اجرایی میان طرفین به امضاء رسیده است؟
ظاهرا هنوز متنی به عنوان سند نهایی امضا نشده، اما برخی رسانه‌ها جزئیاتی درباره برخی بندهای آن منتشر کرده‌اند که پیش‌تر از سوی منابع ایرانی رد شده است.
نشریه پترولیوم اکونومیست در تاریخ ۳ سپتامبر ۲۰۱۹ (۱۲ شهریور ۱۳۹۸) در گزارشی به انتشار جزئیاتی از توافقنامه ۲۵ ساله همکاری‌های جامع ایران-چین پرداخته و مدعی شده که طی این توافقنامه چین ۲۸۰ میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز ایران و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنعت حمل و نقل ایران سرمایه‌گذاری می‌کند. در مقابل شرکت‌های چینی اولویت اول اجرای پروژه‌ها هستند و ۵۰۰۰ سرباز چینی برای تامین امنیت پروژه‌ها به ایران اعزام می‌شوند.
یک ماه بعد محمد جواد ظریف، حدود یک ماه بعد «گزارش برخی رسانه‌ها درباره توافق راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین و امتیازهای ویژه کشورمان برای این توافق» را رد کرد و گفت:
«صرفا پیشنهادی از سوی ایران برای روابط ۲۵ ساله مطرح شده است. در اصل، توافقی در کار نیست که بندهایی داشته باشد. یک پیشنهاد برای برنامه‌ای ۲۵ساله است که تازه باید بنشینیم و شروع به نوشتن توافق کنیم.»
- آیا اطلاعاتی درباره بخش‌های اقتصادی این توافقنامه وجود دارد؟
حریری رئیس اتاق مشترک ایران و چین روز ۹ تیر ۱۳۹۹ گفته است: «هنوز قرارداد مشخصی در حوزه‌های اقتصادی میان دو کشور منعقد نشده است.» به گفته حریری سال گذشته برآوردهای اولیه وزارت امور خارجه کشورمان به صورت پیش‌نویس در سفر آقای ظریف به چین، به مقامات این کشور ارائه شد؛ پیش‌نویس برای بار اول از طرف دولت چین دریافت و اصلاحات مدنظر آنها روی آن اعمال و مجدداً به دولت جمهوری اسلامی ارائه شد.
- چرا عملیاتی شدن این سند همکاری به درازا کشیده است؟
بحث توافقنامه همکاری جامع ایران و چین تقریبا همزمان با توافق برجام مطرح شده است. دقیقا معلوم نیست نقش خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷ آیا تاثیری در این موافقتنامه داشته است. یا نه. تا پیش از خروج آمریکا از برجام ایران و چین نزدیک به ۳ سال فرصت داشتند تا سند همکاری ۲۵ ساله را نهایی کنند. اما به هر حال نمی‌توان تحریمهای آمریکا را در همکاری اقتصادی ایران و چین، بی‌تاثیر دانست.
اما پس از اعمال تحریمهای یک جانبه ایالات متحده شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری چینی نیز از ایران خارج شدند. ۱۴ مهر ۱۳۹۸ ایران رسما اعلام کرد شرکت ملی نفت چین (سی‌ان‌پی‌سی) از طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی کناره‌گیری کرده است. یک سال پیش‌تر شرکت چینی اعلام کرده بود به دلیل تحریم‌ها از سرمایه‌گذاری در پارس جنوبی منصرف شده است. پیش از آن توتال فرانسه نیز از کنسرسیوم ایرانی – فرانسوی – چینی فاز ۱۱ پارس جنوبی خارج شده بود.
با این همه پنج سال پیش، شی جین پینگ رئیس‌جمهوری خلق چین در دیدار با رهبر ایران بر این نکته تاکید کرده بود که «آمادگی داریم همان‌گونه که در زمان تحریم‌ها در کنار ایران بودیم، پس از برداشته شدن تحریم‌ها نیز همکاری‌های خود را در همه‌ی زمینه‌ها گسترش دهیم.»
- آیا مجلس در جریان این توافقنامه است؟
نمایندگان مجلس یازدهم احتمالا در جریان این توافقنامه نباشند چراکه مدت زمان طولانی از تشکیل مجلس جدید نمی‌گذرد. مرتضی آقاتهرانی نماینده تهران و رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس نیز در این خصوص در توییتی نوشته: «برای کسب اطلاع از برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، با رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تماس گرفتم که فرمودند: وزیر خارجه برای ارائه توضیحاتی در این خصوص، یکشنبه (هفته آینده) مهمان آن کمیسیون است.»
- آیا مجلس دهم در جریان این توافقنامه قرار نداشت؟
مرور اخبار نشان می‌دهد که حداقل علی لاریجانی رئیس مجلس دهم نه تنها در جریان این توافقنامه قرار داشته و دارد بلکه بخشی از مذاکرات را شخصا انجام داده است. جواد ظریف روز اول اسفند ۱۳۹۷ این خبر را توییت کرده و نوشته:
«آقای لاریجانی، رئیس شورای مجلس اسلامی را تا پکن همراهی کردم. صحبت‌هایی مهم با رئیس‌جمهور شی و رهبری چین بر سر شراکت استراتژیک گسترده میان دو کشور انجام شد. موضوع اصلی این صحبت‌ها، نقش ایران در ایجاد راه ابریشم جدید و همچنین تداوم همکاری‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی بود.»
- آیا امضای این توافقنامه نیاز به مصوبه مجلس دارد؟
اصل ۷۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی صراحت دارد: «عهدنامهها، مقاوله نامهها، قراردادها و موافقت نامههای بین المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.» اصل ۱۲۵ قانون اساسی نیز می‌گوید: «امضای عهدنامهها، و مقاوله‌‌نامه‌ها، موافقت نامهها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولتها و همچنین امضای پیمانهای مربوط به اتحادیههای بین المللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی با رئیس جمهور یا نماینده قانونی او است.» بنابراین این قرارداد پیش از امضاء باید به تصویب مجلس برسد. سفر علی لاریجانی رئیس مجلس وقت به چین و انجام مذاکره در خصوص این توافقنامه می‌تواند نشانه‌ای برای تضمین تصویب این قانون در مجلس شورای اسلامی به طرف چینی بوده باشد.
منابع؛ فَکتنامه، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، روزنامه دنیای اقتصاد، تارنمای بی بی سی فارسی، تارنمای خامنه ای، خبرگزاری تسنیم، نشریه پترولیوم اکونومیست، تارنمای ایسنا، دولت بهار و دیگر اخبارِ روزِ ایران
