اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک»، یکی از پروژه‌های بلندپروازانه‌ای است که برخی آن را نجات‌دهنده اینترنت سانسور شده ایران قلمداد کرده‌اند. این پروژه قرار است تا سال ۲۰۲۷ میلادی دسترسی بیش از سه میلیارد کاربر را به اینترنت فراهم کند. کسانی که عمدتا در مناطق دوردست زندگی می‌کنند یا به هر دلیلی، دسترسی به شبکه جهانی برایشان دشوار است، جزو اصلی‌ترین مشتریان هدف این طرح هستند. در پروژه بزرگ اینترنت ماهواره‌ای، جای مردم ایران کجا است؟ آیا استارلینک می‌تواند روی آزادی بیان در ایران تاثیر بگذارد؟
استارلینک؛ اینترنت ماهواره‌ای چیست؟
استارلینک نام پروژه‌ای است که توسط «ایلان ماسک»، یکی از چهره‌های مطرح در حوزه فناوری ارایه شده است. ماسک پیش‌تر پروژه‌های بلندپروازانه دیگری مثل سفر به مریخ را نیز مطرح کرده بود. این پروژه هم قرار است دسترسی به شبکه جهانی اینترنت را متحول کند.
زمانی که پروژه استارلینک به نتیجه برسد، دست‌کم سه میلیارد نفر در جهان می‌توانند به اینترنت پرسرعت، با تاخیر کمتر و بدون پارازیت یا فیلتر دسترسی پیدا کنند. برای رسیدن به این هدف، باید تا سال ۲۰۲۷ منتظر ماند؛ وقتی که ۱۲ هزار ماهواره استارلینک در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین به گردش در می‌آیند. فعلا تعداد ماهواره‌های استارلینک که در مدار قرار گرفته‌اند، ۶۵۰ دستگاه است. برای راه‌اندازی یک دسترسی حداقلی، این تعداد باید دست‌کم به ۸۰۰ ماهواره برسد.
دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای استارلینک از طریق دیش‌های ماهواره‌ای امکان‌پذیر خواهد بود که طبق اعلام ایلان ماسک، رییس کمپانی استارلینک، بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار قیمت دارند. نصب این دیش‌ها دانش فنی خاصی نیاز ندارد و جهت دیش به صورت خودکار با استفاده از موتورهایی که زیر آن تعبیه شده است، تنظیم می‌شود.
خبری که برای کاربران ایرانی احتمالا جذابیت بیشتری خواهد داشت، این است که دیش‌های دریافت اینترنت استارلینک آن‌طور که خود شرکت ادعا کرده است، به خاطر استفاده از آنتن‌های مجهز به فناوری «آرایه فازی» (Phased Array)، تقریبا ضد پارازیت هستند.
این فناوری به دیش‌ها کمک میکند با روش خاصی اطلاعات را دریافت کنند تا عملا پارازیت روی آن تاثیر چندانی نداشته باشد.
اینترنت بدون سانسور برای ثروتمندان، اینترنت فیلترشده برای اقشار کم‌درآمد
خبر بد در مورد کمپانی استارلینک و اینترنت ماهواره‌ای، ملیت این شرکت است. ثبت این شرکت در امریکا و لزوم رعایت تحریم‌های ایالات متحده ممکن است بتواند روی دسترسی ایرانیان به این خدمات تاثیر بگذارد.
مدتی پیش‌تر، همزمان با آغاز پیش‌ثبت‌نام دریافت خدمات استارلینک که روی وب‌سایت رسمی این شرکت انجام می‌شد، نام ایران در لیست انتخابی کاربران وجود نداشت. کمی بعد، با جمع‌آوری امضا توسط گروهی از ایرانیان و فعالان حوزه دسترسی به اینترنت، نام ایران به این لیست برگشت. اما هنوز نگرانی‌هایی درباره امکان ارایه سرویس به کاربران داخل کشور وجود دارد.
«امیر رشیدی»، پژوهش‌گر دسترسی به اینترنت به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «مهم‌ترین موضوعی که دسترسی ایرانی‌ها را به سرویس استارلینک محدود یا دشوار میکند، اولا قیمت دستگاه‌ها و تجهیزات این خدمات‌دهنده است و دوم، روش پرداخت هزینه خدمات آن. با وجود تحریم‌ها، پرداخت هزینه اشتراک استارلینک برای قشر خاصی از جامعه ایران که ثروت بیشتری دارند و با خارج در ارتباط هستند، فراهم خواهد شد. اما گمان نمی‌کنم در دسترسی مردم قشر متوسط و ضعیف، یعنی کسانی که عمدتا جزو معترضان به وضعیت کشور هستند، تغییر جدی به وجود بیاید.»
او در همین باره به دسترسی متفاوت مردم ایران به ابزارهای دور زدن فیلترینگ اشاره میکند: «عمده مردم، به ویژه اقشار متوسط و ضعیف از فیلترشکن‌های رایگان استفاده می‌کنند که کیفیت ارتباطی و امنیت کمتری دارند. اما بخش دیگری از جامعه که وضع مالی و دسترسی‌های بهتری دارند، از فیلترشکن‌های پولی استفاده می‌کنند و خدمات بهتری می‌گیرند.»
تحریم وسایل ارتباطی ناممکن است
«کاوه آذرهوش»، پژوهش‌گر سیاست اینترنتی در این باره به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید ممکن است شرکت‌ها خودخواسته و بیشتر از شرایط گفته شده در سند تحریم‌ها سخت‌گیری اعمال کنند: «علت این سخت‌گیری می‌تواند نگرانی این کمپانی‌ها از آینده رابطه ایران و امریکا باشد. آن‌ها نگران هستند کاری که امروز جرم نیست، روزی در ساختار تحریم‌ها جرم تلقی شود. در نتیجه، سعی می‌کنند ریسک کمتری متحمل شوند.»
وسایل و سیستم‌های ارتباطی شهروندان از تحریم‌های امریکا مستثنی شده‌اند. امیر رشیدی، پژوهش‌گر دسترسی به اینترنت با استناد به همین قواعد تحریم‌ها، تاکید میکند: «از نظر فنی و قانونی، امکان تحریم ایرانیان برای دسترسی به ابزارهایی مثل استارلینک امکان ندارد.»
اما می‌گوید: «سیاست‌مدارانی مثل دونالد ترامپ و سردم‌داران افراطی کاخ سفید نشان داده‌اند که هر کاری بخواهند، می‌کنند؛ حتی اگر این کار پشتوانه قانونی نداشته باشد.»
مقابله با انحصارگرایی دولتی؛ چالش استارلینک در ایران
فارغ از سخت‌گیری‌های تحریم‌ها، چه قدر احتمال دارد شرکتی مثل استارلینک به دلایل دیگری مثل قوانین داخلی ایران، ایرانیان را از خدماتش محروم نکند؟
کاوه آذرهوش، پژوهش‌گر سیاست اینترنتی در این باره به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «هرچند تحریم‌ها در کارکرد کمپانی‌ها موثر هستند اما همه تقصیر نیز به گردن تحریم‌گذار نیست. شرکت‌ها می‌توانند مسوولیت بیشتری بپذیرند و تصمیم‌هایی بگیرند که دسترسی ایرانیان را به خدمات استاندارد فراهم کند. در مورد استارلینک هنوز خیلی از جزییات نامشخص هستند و می‌توان امیدوار بود که این شرکت مسوولیت‌پذیر باشد.»
امیر رشیدی، پژوهش‌گر دسترسی به اینترنت همکاری سیستم‌های داخل ایران را یکی دیگر از چالش‌هایی می‌داند که کمپانی استارلینک باید با آن دست و پنجه نرم کند: «نت‌فلیکس یکی از شرکت‌های امریکایی بود که به ایرانی‌ها خدمات ارایه می‌داد اما به خاطر مشکلاتی، از جمله انحصارطلبی صداوسیما، از بازار ایران کنار کشید. جنگ بین استارلینک و جمهوری اسلامی فارغ از مبحث دسترسی به اینترنت، جدال بر سر انحصار اقتصادی و محتوا است. باید دید استارلینک چه طور می‌خواهد با این چالش روبه‌رو شود.»
