اعتراضات دی ماه ۱۳۹۶ یک ساله شد. اعتراضاتی که مساله معیشت عمده دلیل شکل گیری آن بود، از جمله تفاوت‌های اصلی این اعتراضات نسبت به اعتراضات دیگر در سالهای مختلف در ایران حضور پررنگ قشر کم درآمد و گستردگی آن در شهرها و روستاهای مختلف بود.
حسین ذوالفقاری، معاون امنیتی وزارت کشور در اسفندماه سال گذشته دو ماه پس از اعتراضات سراسری به ایلنا گفت: از ابتدای سال 1396 تا آخر آذر(پیش از آغاز اعتراضات دی ماه) “حدود ۵ هزار تجمع” در کشور برگزار شده بود، که”بدون مجوز” بود اما هیچ کدام به تنش و درگیری منجر نشد.
معاون امنیتی وزارت کشور با اشاره به اعتراضات دی ماه گفت: “ما در گذشته چنین پدیده ای نداشتیم. ما با وضعیت متفاوت‌تری از گذشته مواجهیم. این اعتراضات عبور از همه جریان‌های سیاسی کشور بود.”
عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور ایران نیز در اواسط اسفند گفت: “سطح انباشتگی نارضایتی‌ها بالا رفته و عمومی شده بود و در هر کجایی که امکان بروز پیدا می‌کرد، ابراز می‌شد وگرنه همان طور که گفتم سازمان یافتگی ندیدیم. باید واقعا عبرت بگیریم، خیلی‌ها هنوز عبرت نگرفتند.”
‘شعله ور شدن اعتراضات در بین اقشار فرودست ‘
بهنام موسیوند، فعال سیاسی در گفتگو با بی‌بی‌سی با اشاره به اینکه تا پیش از اعتراضات دی ماه، دو اعتراض عمده دیگری که حاکمیت را نشانه گرفته بود، اعتراضات کوی دانشگاه ۱۳۷۸ و اعتراض به نتایج انتخابات سال ۱۳۸۸ بود، گفت: “تا پیش از دی‌ماه، همه نگاه‌ها برای شروع اعتراضات به دانشگاه و طبقه متوسط مرکز نشین بود. اما شعله‌ور شدن اعتراضات در بین اقشار فرودست و در کنار آن شروع اعتراضات از شهرستان‌ها و سپس انتقال آن به مرکز و دانشگاه آن نگاه را از بین برد.”
آقای موسیوند که در اعتراضات دی ماه شرکت داشته، معتقد است که تا پیش از آن، گفتمان دوم خردادی در اعتراضات نقش اساسی را ایفا می‌کرد. گفتمانی که در اعتراضات دی ماه با توجه به شعارهای معترضان دیگر مقبول نبود. شاید یکی از دلایلی که این اعتراضات از سوی اصلاح طلبان حمایت نشد نیز همین مساله بود.
این فعال سیاسی در پاسخ به چرایی عدم حمایت گسترده فعالان مدنی از اعتراضات دی ماه نیز گفت: “فعالان مدنی چون طبقه متوسط، که غالبا از آن می‌آیند، نگاهی از بالا به پائین به شرایط موجود در تظاهرات و کف خیابان دارند، در کنار آن، هزینه‌های غیرقابل پیش‌بینی و گزنده اعتراضات خیابانی، هم‌خوانی چندانی با تفکرات و جهان بینی بسیاری از افراد طبقه متوسط و غالب فعالان مدنی ندارد. بیشتر فعالان از اعتراضات خیابانی و تظاهرات رادیکال، چندان استقبال نمی‌کنند.”
همچنین ابراهیم فیاض، جامعه شناس، سال گذشته درباره اعتراضات دی‌ماه به خبرگزاری ایلنا گفته بود: بر خلاف اعتراضات سال ۸۸ که قشر متوسط به بالا در آن دخیل بودند در اعتراضات سال ۹۶ قشر متوسط به پایین جامعه اعتراض داشتند.
آقای فیاض همچنین گفته بود: “در شرایط نابسامان کنونی، نوعی خودآگاهی طبقاتی شکل گرفته است. تا دیروز فاصله طبقاتی وجود داشت ولی خودآگاهی به وجود نیامده بود. اکنون اما خودآگاهی کاملا در حال به وجود آمدن و بروز است و انتظارات و توقعات، خود را نشان می‌دهند.”
‘اطلس امنیتی ‘ و ‘خوانشی جدید از جنبش‌های اجتماعی ‘
پس از اعتراضات دی ماه، بعضی از کارشناسان بر این باور بودند که ناآرامی‌ها پایان یافته است، اما در مقابل گروهی از کارشناسان از جمله ابراهیم فیاض، جامعه شناس اردیبهشت ماه امسال با رد این نوع نظر می‌گوید: “شرایط در حال تبدیل شدن به یک اندیشه است. نوعی ساختار متفکر در حال شکل گیری است.”
در همین حال فعالان مدنی از جمله فعالان کارگری می‌گویند عدم پاسخگویی به خواسته‌های قشر فرودست و کارگر، عدم امنیت شغلی، کمی درآمد و گرانی باعث شد که معترضان بیش از پیش نسبت به وضعیت موجود اعتراض کنند.
حق نشر عکسUGCمراد، یکی از فعالان کارگری که نخواست نامش فاش شود، با اشاره به اعتراضات روزانه کارگران به وضعیتشان به بی‌بی‌سی گفت: “حکومت ایران با شعار حمایت از مستضعفان روی کار آمد، اما هر سال دریغ از پارسال. آقایان هر زمان که می‌خواهند شعار دهند، یاد کارگر می‌افتند. کارگری که حقوقش دیر پرداخت می‌شود، بیمه ندارد، با این وضعیت گرانی ممکن است هر لحظه کارخانه محل کارش بسته شود. با هر اعتراضی به اخراج از کار و زندان تهدید می‌شود، اما مگر بالاتر از سیاهی هم رنگی هست. دیگر چیزی برای از دست دادن نداریم.”
پایان اعتراضات دی ماه به معنای پایان مطالبات اقتصادی، صنفی و کارگری نبود. اعتراض‌ها در شکلی جدید پا به عرصه گذاشت. تحصن معلمان، پرستاران، بازنشستگان، کارگران از جمله اعتصاب کارگران هفت تپه و فولاد اهواز، اعتراض کشاورزان ورزنه به مدیریت آب، اعتراضات دراویش گنابادی، اعتراض زنان به حجاب اجباری مطالباتی بود که دیگر محدود به زمان خاصی نبود، بلکه این بار معترضان با آگاهی بدون گوشه چشمی به اصلاح‌طلب‌ها، اصولگرایان داخلی و یا آلترناتیوهای خارجی خواسته‌هایشان را فریاد زدند.
اواسط مردادماه امسال عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور در مصاحبه با روزنامه ایران به عبارت اطلس امنیتی اشاره کرد.
آقای رحمانی فضلی در توضیح این موضوع گفت: “بر اساس فاکتورهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، قومی، مرزی و زمینه‌های درگیری بر اساس حوادث گذشته برای کل کشور اطلس و نقشه‌های امنیتی داریم. برای همین در مراسم خاص که باید امنیتش را تأمین کنیم بر اساس جغرافیای امنیت، نیروهایمان را متناسب با اولویت‌ها می‌چینیم. “
وزیر کشور همچنین با اشاره به اینکه در اعتراض‌ها دستگیری‌ها هدفمند است، گفت:”افراد کاملا شناسایی شده هستند. وقتی یک نفر در ۲ یا ۳ تجمع یک شهر حضور می‌یابد، تصاویر او و نوع شعاردادنش ثبت و ضبط می‌شود. وقتی یک نفر در ۵ حادثه شرکت کرده از نظر ما عنصر فعال است. وقتی دوباره می‌خواهد در آن شهر اتفاقی بیفتد، با آن فرد تماس گرفته می‌شود یا احضار می‌شود و تذکر داده می‌شود اگر این دفعه بیاید آن چند بار گذشته هم ضمیمه اقدامات غیر امنیتی او می‌شود.”
مراد، فعال کارگری با اشاره به اینکه افزایش اعتراض‌ها و تجمع‌ها در جنبش‌های مختلف براساس آمار موجود پس از اعتراضات دی ماه افزایش یافته است، معتقد است که شاید بتوان گفت این اعتراضات زمینه سازی شد برای این تعبیر که اعتراضات دی ماه، “بهار جنبش اجتماعی ایران شد.”
مراد با تاکید بر اینکه استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای اطلاع رسانی درباره معترضان یکی از نقاط قوت شکل جدید اعتراض‌ها بوده است، گفت: “هنوز هم نگرانی از بازداشت و زندان و شکنجه وجود دارد، اما حس اتحادی هر چند رنگ پریده میان اقشار کم درآمد ایجاد شده است. با اینکه حکومت نیز دست از کار نکشیده و نحوه مواجهه آنها با معترضان نیز وارد فاز جدیدی شده است.”
